خبرگزاری آوای ایرانیان: دکتر جهاندار مهرافشا(پژوهشگر)

موسیقی دانی که بردباری و شکیبایی در وجودش راه یافته است بر اثر نا ملایمات که همیشه در اجرای موسیقی وجود دارد زود از کوره در نرفته و عصبانی نمی شود بلکه با ارامش خاطر به رفع مشکلات موجود می پردازد و از این لحاظ متحمل بودنش الزامی است .

تحقیق تحلیل و بررسی خواندن متون به زبان تخصصی اعجوبه ی موسیقی عبدالقادر مراغی:

آداب اخلاقی مباشران موسیقی اعم از نوازندگان و خوانندگان از اهمیت والایی برخوردار است که متاسفانه امروزه به دلیل حمله موسیقی هجو و موسیقیهای غیر اصیل و بیمار در علوم نظری موسیقی و همچنین در اموزش موسیقی بسیار کمرنگ و نادیده گرفته شده که به نظر این شاگرد کوچک اساتید بزرگ موسیقی حاضر شرح متن خوانی فصل مورد نظر می تواند به کاربردهای اموزشی و اجرایی در زمان ما صورت گیرد و تا انجا که امکان پژوهش وجود داشته باشد می توان با مراجعه به کاربردهای اموزشی و اجرایی در زمان ما صورت گیرد و تا انجا که امکان پژوهش وجود داشته باشد میتوان با مراجعه به کتاب جامع الالحان در باب مقاصد الاحان نوشته عبدالقادربن غیبی الحافظ المراغی قدری در این مهم به بحث نشست که حقیر ( مهرافشا ) به حد بضائت اندک خوددر این مقال سعی در این مهم کرده ام که انشا الله مورد عنایت حضرت باری تعالی و مورد توجه اساتید و عزیزان هنر جو قرار گیرد ..

و اما بعد ..

در نسخه خطی مقاصد الالحان می خوانیم ” فصل درانک مباشران این فن چگونه اداب مجلس رعایت کنند ” وجوددارد . ابتدا دو سطر از متن کتاب را با هم بخوانیم .

کسی که مباشر این فن بود باید امین و معتمد و محرم و صالح و متحمل و خوش خوی ومتواضع و متواضع و مسکین ونیکخواه مردم و منبسط و مزاج گیر و راست قول باشد .

از دیدگاه امروزی انچه از این مطالب استنباط می گردد بیشتر جنبه اخلاقی دارد تا جنبه ی علم نظری و عملی موسیقی ولی با اینحال رعایت همه ی انها برای موسیقی دانان کاملا ضروری به نظر می رسد . در متن مراغه ای واژه مباشران که جمع مباشر است به معنی نوازنده ساز است ” فن ” نیز در فرهنگنامه به معنی صنعت و هنر و نغمه راه و روش امده است . اما اداب که جمع ادب است به معنی روشهای پسندیده است که در زمان مراغی هم به همین معنا بوده است . بنابراین از نظر استاد مراغی نوازندگان و هنرمندان موسیقی باید دارای صفات و اخلاق حمیده و پسندیده باشند و در محافل و مجالس و از نظر ما در پژوهش و اموزش انها را باید رعایت کنند این صفات پسندیده به اختصار از این قرارند :

اولین امین بودن

امین کسی را گویند که امانت دار باشد . پس اگر قطعه ای را به او اموختند یا اینکه مطلبی درباره موسیقی اعم از علم نظری و علم عملی به او یاد داده اند و یا در جایی شنیده و یا خوانده است باید بتواند در استفاده ی از انها نهایت امانتداری را بکند و مطالب را با ذکر نام مولف و یا محقق ان بیان کند که همان رعایت حق مولف یا پژوهشگر است ..دیگر اینکه سخن یا قطعه ای موسیقی و ردیف تدوین شده مورد نظر را تغییر ندهد واگر در ان تغییری به وجود می اورد ردیف ان را تذکر دهد و اگر شرایط اجازه داد علت تغییر و هدف ان را بیان کند . برای مثال نور علی برومند هنگام ضبط ردیف میرزا عبدالله برخی از تغییرات را که در ردیف داده است بیان می کند .

دوم معتمد بودن

معتمد کسی است که به هر انچه روایت می کند می توان اعتماد کرد اگر ردیفی به او سپرده شود همچنان قابل اعتماد است مانند هر انچه از اسماعیل قهرمانی روایت می کنند و برای ما قابل اطمینان است و اگر تحقیقی درمورد موسیقی می کند همچنان قابل اعتماد خواهد بود ..

سوم محرم بودن

چنانکه در گذشته تا کسی مورد اطمینان و اشنا به اصطلاح محرم نبود نه چیزی به او می اموختند و نه اینکه او را به محفل خود راه می دادند و اگر کسی در جایگاه نوازندگی و یا خوانندگی بود محرم بودنش در مجلس یا محافل ضرورت داشت .

چهارم صالح بودن

اگر صالح بودن را به معنی نیک و نیکوکار دانست موسیقیدان انچه را که می خواند یا می نوازد باید مانند انسان نیکوکار و لایق به طور شایسته و مناسب بیان کند .

پنجم متحمل بودن

موسیقی دانی که بردباری و شکیبایی در وجودش راه یافته است بر اثر نا ملایمات که همیشه در اجرای موسیقی وجود دارد زود از کوره در نرفته و عصبانی نمی شود بلکه با ارامش خاطر به رفع مشکلات موجود می پردازد و از این لحاظ متحمل بودنش الزامی است .

ششم خوش خوی بودن

حسن خلق خودعبادتی والاست و مخاطبان موسیقی از چنین خوانندگان ونوازندگان بسیار لذت می برند .

هفتم متواضع بودن

موسیقی دان متواضع همچون یک موسیقی خوش اهنگ است اکثر مخاطبان و شنوندگان موسیقی از موسیقی دان مغرور و متکبر و دارای منیت خوششان نمی اید و اجرای انان به دلشان نمی شیند . حال انکه فروتنی مباشران موسیقی ان را دلنشین می کند .

هشتم مسکین بودن

به معنی تهیدستی است . مباشران موسیقی نباید در معاملات اقتصادی و به دنبال مال و منال و زیاده خواهی و حریص باشند بلکه به قدر نیاز خود و خوانواده باید قانع و شکر گذار بوده و بقیه اوقات را صرف هنر والای خود کنند ..

نهم نیکخواه مردم بودن

اجرای یک موسیقی زمانی تاثیر گذار است که مباشران ان به مخاطب و کلیه شنوندگان احترام بگذارد و انها را از صمیم قلب دوست داشته باشد و از راه موسیقی دل و روح انان را صفا و شادی بخشد و به انان خدمت کند .

دهم منبسط بودن

انبساط خاطر مباشر در اجرای موسیقی ضروری است تا بتوان دیگران را به ارامش و شادی و سرور دعوت کرد ..

یازدهم مزاج گیر بودن

مزاج که به معنی اختلاط و امیزش است در اینجا می تواند به همدلی و همیاری موسیقی دانان با همدیگر و یا با مخاطب موسیقی تعبیر شود که به خصوص در اجرای موسیقی بسیار موثر و مفید است . زیرا همدلی موسیقی دانان با یکدیگر و با مخاطب و همدلی مخاطب با موسیقی دان موجب بالا رفتن کیفیت اجرای موسیقی خواهد شد ..

دوازدهم راست قول بودن

قول که به معنی ” سخن ” گفتار ” و کلام است در موسیقی بدون کلام نیز صادق است به طوری که تمامی اداب و اصول هنری اثر مورد نظر رعایت شود و اگر موسیقی با کلام است – تلفیق شعر و موسیقی انتخاب ابیات و نحوه ی اصول هنری ان رعایت شود .

چنانکه مشاهده میشود صفاتی که استاد مراغی در مورد مباشران موسیق بیان می کند دوازده صفت پسندیده و حمیده است و اما در مورد صفات ناپسند و نکوهیده استاد باز هم ده صفت را بر می شمرد که با این متن اغاز می گردد

نمام .. بدخوی .. بدگوی..بدزبان .. هزال .. حریص.. طامع ..منصب جوی .. متکبر .. مدمغ .. حسود .. به غایت معتمد به خواندن و نواختن خود نباشد

بررسی صفات ناپسند موسیقی دان

نمام بودن

نمام یعنی سخن چین بودن و غماز . در موسیقی می تواند به تقلید از اثار دیگران و ارائه ان به نام خود نیز اطلاق کرد که صفتی بسیار مذموم است . همچنین بدگوی کردن از همکاران و موسیقی دانان دیگر که تفرقه افکنی و نا مطلوب است ..

بدخواه / بدخوی/ جنگجوی/ تندگوی/ …

توضیحا در مقاصد الالحان با چاپ خطی استاد مراغی بدخواه و بدخوی و جنگجوی تندگو ذکر شده است .. اینها واضح است و نیازی به توضیح نمی بینم .

هزال بودن

هزال به کسی گویند که بسیار مزاح کند و در عالم موسیقی منظور کسی است که مطالب سطحی ارائه دهد . همانند سخنرانی که در سخنرانی ادیبانه بیش از حد شوخی و لطیفه بگوید .

حریص و طامع بودن

حریص و طامع به معنی ازمند و طمعکار است و برای موسیقی دان و مباشر صفتی ناپسند تلقی شده است .

منصب جوی

ان را می توان شهرت طلبی در موسیقی دانست که نتیجه ای جز سلطه گری و تکبر و غرور ندارد .

متکبر و مدمغ بودن

اینها دو صفت ناپسند نخوت و غرور است

حسود بودن

یعنی زوال نعمت دیگران را خواستن – رشک بردن – بدخواه دیگران بودن

حقود بودن

یعنی پرکینه و کینه ورز بودن

به غایت معتقد خواندن و گفتن و نواختن خود بودن

استاد مراغی اخر متن مقاصد الالحان و در فصل اول خاتمه جامع الالحان دوازده نصیحت همچون دوازده صفت پسندیده و دوازده صفت ناپسند می کند و چه خوب میشد اگر امروز همه ی انها رعایت می گردید ..

/. به هر مجلسی که رود توکل بر کرم قادر کریم جل جلاله کند و یقین بداند که رزاق حق تعالی است .

/. اگر بدو انعامی می کنند که بر کم باشد منت دار شود و دعای خیر کند و اگر نکنند در غیبت و حضور هیچ شکایت نکند .

/. اگر مردم نا اگاه در مجلس بدو التفات نکنند متغیر نشود

/. اگر در حالتی که او تلحین کند مردم با یکدیگر سخن بگویند بی مزه نشود بلکه اهسته تر گوید تا مردم سخنان یکدیگر را بشنوند و خود جهد کنند که سخنان سری مردم را اصغاء نکند .

/. اگر در مجلس او گوینده یا خواننده یا زننده ای دیگر باشد با ایشان هرگز نزاع نکند و بر حال ایشان و به انعامی که به ایشان کنند رشک و حسد نبرد و با ایشان احتلاط و همدمی و مددکاری کند .

/. خمر هرگز نخورد و جهد کند که در مجالس فساق نرود بلکه از ان مجالس اجتناب کند و از مجالسی که خواتین باشند مجنب باشد .

/. اگر به ضرورت اتفاق افتد در روی عورات نظر نکند ( اندامها ی خاص) و ابیاتی که در ان صفات اشتیاق و هزل باشد . نخواند و جویان و خواهان صلحی باشد و اولی ان باشد که به مجالس ناخوانده نرود مگر به ضرورت .

/. اگر کسی را با تصنیفی یا با بیتی وجدی و ذوقی شود همان را مکرر کند چندانکه سامع را مقصود حاصل شود .

/. در مجالس خماران در پرده ی راهوی و زنگوله تلحین نکند و در ساز نزند . برای انکه اگر در مجلس خماران دوراهوی و زنگوله تلحین کنند البته جنگ و فتنه واقع شود چه از روی نقل و تجربه به تحقیق پیوسته است .

/. اگر اهل مجلس با وی خوش بر امده باشند و موانست پیدا کرده بی اجازت صاحب مجلس بیرون نرود .

/. اگر فهم کند که او را نمی خواهند سبک از ان مجلس بیرون رود.

/. خلاصه انکه دست و زبان و چشم او به خود باشد ( توضیحا در نسخه خطی امده است و در مجالس ابیات و اشعار مناسب حال خواند .

اسماعیل قهرمانی و نور علی برومند هنگام ضبط و ردیف متعلق به میرزا عبدالله مطالبی را بیان می کنند که رابطه اداب استاد و شاگرد در ان به خوبی مشاهده میشود و انچه را که استاد مراغی در باب اداب مباشران ذکر می کند در رفتار صحبت این دو استاد بزرگ به خوبی نمایان است .

حال حقیر به طور خلاصه به فرازهایی از گفت و گوی این دو استاد برجسته می پردازم بدیهی است با مطالعه ان اسیب شناسی در زمینه ی اخلاق معنوی موسیقی ایرانی و توجه به اداب و زیبا شناسی ان دو مرتبه می تواند موسیقی ایرانی و ردیف مانند گذشته در جهت معنا و محتوای متعالی خود قرار گیرد .

نکات ارزنده در محاوره و مکاتبه ی دو استاد بزرگ موسیقی

نکات مورد نظر استاد مراغی که باید همه گیر و همگانی شوند

/. خدمت دو استاد بزرگ ( محرم – صالح – خوشخوی )

/. به زانوی ادب و سعی بلیغ ( تواضع – انبساط )

/. انچه از استاد میشنیدم بی کم و زیاد ( راست قول )

/. در این چهل سال اخیرارزو داشتم انچه از علم و عمل انباشته نگه داشته ام ( امین و متحمل )

/. به اموزگاری خوش ذوق و خوش حافظه و مستعد به یادگار سپارم ( معتمد . نیکخواه )

/. تا اینکه از طرفین سعدت – یاری و جاذبه ی معنوی جذب کرده ( مزاج گیر )

/. هرچه از پیر استاد داشتم به ودیعه سپردم ( مسکین و مزاج گیر )

/. در نظم و نثر موسیقی روایت ایشان را تصدیق می دانم و تصدیق دارم ( معتمد و امین )

/. این مقدار نیز هر انچه داشتم در طبق اخلاص داشتم ( نیکخواه – مزاجگیر –راست قول )

و اما سخنان استاد نورعلی برومند در مقابل استاد

#. اقای اسماعیل خوان بنده هیچوقت زحماتی را که شما به مدت ده سال در تعلیم ردیف دستگاههای موسیقی به مرحوم میرزا عبدالله برای بنده کشیدید فراموش نمی کنم ( امین . محرم . صالح . متواضع )

#. از حسن ظن شما که نواختن ردیفها را به بنده واگذار می کنید بسیار متشکرم. . ( معتمد خوش خوی . مسکین . منبسط . مزاج گیر . )

#. ولی خود می دانید که دست و پنجه استاد هرچه باشد دارای رموزی است که مستمع موسیقی دان برای ان قیمت فراوان قائل است .. ( راست قول