به طور حتم برگزاری جشنواره موسیقی نواحی ایران یکی از مهم‌ترین و جذاب ترین رویدادهای هنری حوزه موسیقی است که طی سال‌های گذشته با حضور هنرمندان فعال این عرصه شرایطی را فراهم ساخته که فعالان این عرصه در قالب‌های گوناگون آثار موسیقایی خود را در آن به منصه ظهور برسانند، هنرمندانی که هریک به معنا و مفهوم مطلق کلمه ستاره موسیقی این سرزمین‌اند که آثارشان میراث معنوی سرزمینی است که با بهره‌مندی از گونه‌های متعدد موسیقایی گنجینه‌ای ناب و ارزشمند را در خود به ودیعه گذاشته و به مخاطبان ارائه می‌دهند.

این رویداد موسیقایی بنا به سلیقه و ایده‌های بزرگانی چون محمدرضا درویشی که از وی به عنوان یکی از سردمداران عرصه پژوهش در موسیقی نواحی ایران یاد می‌شود، از سال‌ها پیش در شهر کرمان میزبان هنرمندانی شد که تقریباً غیر از این رویداد محل و خاستگاه چندان مناسبی برای عرضه عمومی آثارشان نداشتند. رویدادی که می‌توانست با کمی همت و برنامه‌ریزی ویژه وارد جریانی شود که تا سال‌ها بعد حتی می‌توانست به عنوان یک رویداد بین‌المللی در خاورمیانه عرض اندام کند. اما به دلایل متعددی که بارها در رسانه‌ها به آن اشاره شده، به سرمنزل مقصود نرسیده و فعالیت‌های خود را متوقف شده ببیند.

این توقف بعد از مدیریت هنری محمدرضا درویشی در جشنواره موسیقی نواحی ادامه داشت تا اینکه در سال ۱۳۹۴ استان کرمان پس از انعقاد تفاهم نامه علی جنتی وزیر اسبق وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با استاندار وقت کرمان در نمایشگاه کتاب سال ۱۳۹۴ به مدت سه سال به عنوان میزبان فصل جدید برگزاری جشنواره معرفی شد.

اما با رایزنی‌های متعددی که توسط برخی از فعالان موسیقی و اداره ارشاد کرمان صورت گرفت، این تمدید سه ساله تبدیل به تمدیدی چند ساله شد و به سال ۱۴۰۰ رسید. شرایطی که انتظار می‌رفت با توجه به پیشینه تقریباً درخشان میزبانی این استان در سال‌های پیشین به دبیری محمدرضا درویشی بتواند شرایط مناسبی برای تبدیل شدن کرمان به عنوان یکی از پایگاه‌های اصلی و تاثیر گذار رویدادهای مرتبط با موسیقی نواحی به وجود آورد.

اما ماجرا آن گونه که باید پیش نرفت و این رویداد گرچه در دور تازه فعالیت‌های خود تجربه اندوزی و برگزاری هرچه بهترش را مورد هدف قرار داده بود، اما به دلیل فقدان دورنمای لازم و نگاه به اینده و تاثیرات یک رویداد موسیقایی تبدیل به جریانی شد که تنها هدفش ارائه یک بیلان کاری از سوی مدیران ارشاد بود. هدفی که نگارنده در جریان تجربه‌هایی که از حضور در این رویداد به دست آورده به وضوح آن را تجربه کرد و این جشنواره را در قالبی دید که نه به گمان شخصی خود که به زعم بسیاری از نقدها و اظهارنظرات کارشناسانه با این دست فرمان راه به جایی نخواهد برد.

به طور حتم در تلاش و پایمردی دست اندرکاران برگزاری جشنواره موسیقی نواحی ایران چه در ستاد تهران به میزبانی انجمن موسیقی ایران و دفتر موسیقی وزارت ارشاد و چه در ستاد کرمان با میزبانی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان کرمان با مدیریت محمدرضا علیزاده تردیدی نیست که قطعاً آنچه انجام گرفته بر اساس بضاعت و امکانات موجود و از حسن توجهی بوده که همه این افراد بر حوزه موسیقی نواحی داشتند، اما نقد و بررسی آنچه در این چند سال بر جشنواره موسیقی نواحی گذشته، حائز اهمیت است. لازمه‌ای که در کمال تعجب و شگفتی نقطه مغفول رویداد مهمی چون جشنواره موسیقی نواحی است که متاسفانه گرچه در کمیته‌های ارزیابی جشنواره فقط در کاغذ مورد سنجش قرار گرفته اما گویا در عمل مورد توجه مدیران برگزاری این رویداد نبوده و دوستان فقط و فقط به فکر ارائه بیلانی از فعالیت‌هایی هستند که خوب می‌دانند مورد رضایت درصد کمی از کارشناسان و پژوهشگران موسیقی نواحی بوده است، شرایطی که به دلیل برخی بی برنامگی‌ها سبب آزردگی هنرمندان این عرصه به عنوان گنجینه‌های واقعی موسیقی نواحی را فراهم کرده است.

نگاهی دوباره به برگزاری نشست‌های رسانه‌ای مدیران برگزاری جشنواره موسیقی نواحی کرمان در ظاهر ماجرا به شکلی بود که همه افرادی که به عنوان مدیر در این جلسات حضورپیدا کرده بودند، آن قدر از احوالات شیرین و خوب این رویداد سخن می‌گفتند که گویی همه آنچه قرار است در کرمان اتفاق بیفتد آن قدر با نظم و ترتیب هست که جای هیچ نقدی را برای هیچ منتقدی نمی‌گذارد، این در حالی است که هرگاه خبرنگاران حاضر در این نشست‌ها هم از نکات مهم برگزاری جشنواره سئوالاتی را مطرح می‌کردند، آنچه در جواب ارائه می‌شد، برخی از کلی گویی ها و صحبت‌های کلیشه‌ای بود که اصلاً بویی از روشنگری و شفاف سازی نداشت.

شرایطی که حتی با حضور خبرنگاران پایتخت نشین در کرمان نیز ادامه پیدا می‌کرد، گویی اینکه مدیران استانی هیچ میل و رغبتی برای حضور خبرنگاران تخصصی حوزه موسیقی در شهرشان نداشته و مایل بودند خبرنگاران استانی پوشش جشنواره را به عهده بگیرند، کما اینکه اگر در این چارچوب حمایت‌های لازم از سوی انجمن موسیقی ایران و دفتر موسیقی وزارت ارشاد وجود نداشت، شاید خبرنگاران تخصصی حوزه موسیقی در مقاطعی موفق به پوشش جشنواره نمی‌شدند.

این امری اجتناب‌ناپذیر است که برگزاری یک جشنواره ملی در شرایط کنونی که همه کشور درگیر بحران‌های متعدد اقتصادی است دربرگیرنده شرایط بسیار ویژه‌ای است که اگر یک منتقد نخواهد به این زاویه از ماجرا نگاه کند، بی انصافی محضی را مرتکب شده؛ اما قطعاً در همین شرایط است که می‌بایست در حد بضاعت و داشته‌های فرهنگی، مدیریت استراتژیک فرهنگی نمود داشته باشد تا رویدادی مانند جشنواره موسیقی نواحی تبدیل به یکی از بهترین و با کیفیت ترین رویدادهای موسیقی کشور شود، رویدادی که با توجه به مولفه‌های ملی، آیینی خود می‌تواند هم تراز با جشنواره موسیقی فجر که این سال‌ها در بدترین شکل خود برگزار شده، پیش روی مخاطبان و حتی در خدمت صنعت گردشگری ایران قرار بگیرد. شرایطی که گفتگو و روایت درباره چگونگی برگزاری‌اش دور از انتظار و رویایی نیست و اگر تعاملی میان دستگاه‌های ذی ربط باشد می‌توان به تحقق شایسته آن با همین بضاعت‌های موجود اندیشید.

البته در همین نشست‌های جالب رسانه‌ای بود که مدیران همواره از تعامل دستگاه‌های فرهنگی کرمان از جمله شهرداری و میراث فرهنگی سخن می‌گفتند و بر این تعامل هم می‌بالیدند اما آنچه در نتیجه ماجرا به وضوح نمود خود را نشان می‌داد، حضور مخاطبانی بود که ازنوع مواجهه آنها با موسیقی‌های اجرا شده در جشنواره می‌توان حدس زد که مخاطبان جدی موسیقی نواحی نیستند، و چون این رویدادها اغلب در بوستان‌ها و فضاهای تاریخی و فرهنگی شهر کرمان برگزار می‌شد، به صورت گذری و از روی گذران اوقات فراغتی که موسیقی در آن در نقشی ندارد، در مکان اجرا حضور پیدا کرده‌اند، البته شاید در خوشبینانه ترین شکل ممکن می‌شد به صورت انگشت شمار گردشگران خارجی و داخلی را در میان این پوشش مخاطب دید، اما واقعیت ماجرا این بود که این تماشاگران هم از سر میل و اراده و علاقه شخصی خود متمرکز بر برنامه اجرایی می‌شدند که مجموعه‌های مرتبط با میراث فرهنگی و گردشگری اراده چندانی برای تبیین آن به منظور معرفی موسیقی بومی ایران و کلید واژه‌ای چون «گردشگری موسیقی» نداشتند. حتی اگر باور داشته باشیم که چنین امری محقق شده، حداقل رسانه‌های حاضر در این رویداد آمار و برنامه‌ای از حضور مسافران و گردشگرانی که خاصه برای رویداد موسیقی نواحی به کرمان سفر کرده‌اند، دریافت نکردند.

تجربه حضور دوره‌های اخیر جشنواره موسیقی نواحی کرمان نشان داده که دست اندرکاران برگزاری این رویداد تقریباً برنامه مدونی حتی برای تحقق اهدافشان که فقط یکی از انها تکریم بزرگان و پیشکسوتان موسیقی نواحی ایران است ندارند، کما اینکه این تکریم فقط به چند اجرای محدود در روزهای برگزاری جشنواره آن هم در بی کیفیت ترین شکل ممکن، اسکان در هتل و پرداخت کمک هزینه‌ای ناچیز بوده که اگر در حوزه جذب اسپانسر و حمایت‌هایی از این دست برنامه‌ریزی سنجیده‌تری صورت می‌گرفت می‌توانست بهتر از اینها پیش روی شرکت کنندگان قرار گیرد. مصداق تاریک این ماجرا هم زمانی است که بسیاری از این هنرمندان پا به سن گذاشته که در معرض بدترین آسیب‌های جسمی به ویژه در روزهای کرونایی قرار دارند، با اتوبوس و از راه دور به کرمان سفر می‌کردند. نقطه تاسف بار ماجرا هم زمانی بود که وقتی این هنرمندان درددل های خود را با رسانه‌ها در میان می‌گذاشتند، از روی حجب و حیای ذاتی خود دائم تاکید می‌کردند که این گفتگو ها در جایی منتشر نشود. چون می‌دانستند جشنواره موسیقی نواحی ایران تنها جایی است که می‌توانند بعد از مدت‌ها خانه نشینی و بی توجهی محض موسیقی شان را به مردم ارائه دهند. پس این برخوردها را به جان می‌خرند تا بتوانند بگویند ما زنده‌ایم و هستیم.

در حوزه پرداخت کمک هزینه‌ها و حمایت‌های مالی که طی سال‌های اخیر به گروه‌ها و هنرمندان شرکت کننده پرداخت شده نیز ابهامات زیادی وجود دارد و بسیاری از صاحب نظران و منتقدان بر این باورند که آنچه به هنرمندان شرکت کننده پرداخت می‌شود، به قدری ناچیز بوده که جایگاه مورد احترام این هنرمندان را زیر سئوال می‌برد. قطعاً حوزه تکریم هم فقط به پرداخت پول و کمک هزینه محدود نمی‌شود، بلکه آنچه می‌تواند مورد توجه قرار گیرد در نظر گرفتن جایگاه والای این هنرمندان است، که کم از محمدرضا شجریان و حسین علیزاده و کیهان کلهر و امثال این هنرمندان ارزنده ندارند.

موضوعی که متاسفانه نگارنده شاهد ضعف در میزبانی شایسته هنرمندان پیشکسوت موسیقی نواحی بود و می‌دید که با بسیاری از بزرگان همچون سایر هنرمندانی که به درجه استادی نرسیده‌اند برخورد می‌شود. در حالی که این بزرگان مرشدان موسیقی در گود موسیقی نواحی ایران هستند که همه ما باید در مقابل آنها و به محض ورودشان به چنین رویدادهایی سر تعظیم فرود آورده و در بهترین شرایط ممکن از آنها میزبانی کنیم.

ماجرای دعوت و انتخاب از گروه‌ها و هنرمندان شرکت کننده در جشنواره موسیقی نواحی هم تقریباً یکی از پرچالش ترین مباحثی بوده که طی سال‌های اخیر مورد توجه و نقد کارشناسان موسیقی نواحی ایران قرار گرفته که این نکته نیز می‌تواند در برگزاری جشنواره‌های پیش روی مورد توجه قرار گیرد. کما اینکه در این زمینه علاوه بر نقدهایی که مبنی بر فقدان توجه لازم به هنرمندان جریان ساز و پیشکسوت موسیقی ایران در این رویداد می‌شد، انتقادهایی هم در دوره‌های اخیر مطرح شد که چرا وقتی رویدادی مانند جشنواره موسیقی جوان وجود دارد، کودکان و نوجوانان باید در جشنواره موسیقی نواحی که جایگاه بزرگان این عرضه است، حضور پیدا کنند، چالشی که با حضور تعدادی از نوازندگان نوجوان رویداد چهاردهم موسیقی نواحی نمود بیشتری پیدا کرد و موجب انتقادهای تند و تیزی از سوی فعالان موسیقی نواحی ایران به ویژه در حوزه خراسان شد. حتی کار به جایی رسید که با توجه به نمایش آنلاین برنامه‌ها در پلتفرم‌ها، خیلی از کارشناسان از کیفیت همین آثار اجرا شده نیز انتقاد کرده و بر این باورند که تعدادی از این اجراها در حد و اندازه جشنواره مهمی چون جشنواره موسیقی نواحی نیست.

در بخش نشست‌های پژوهشی هم ماجرا خیلی دردناک‌تر از این حرف هاست. چرا که شکل و شمایل این نشست‌ها نیز به شکلی بود که پژوهشگران گویی محفلی را برگزار کرده‌اند که خودشان برای خودشان حرف می‌زنند و حرف تازه‌ای برای گفتن و تغییر ماهیت این نشست‌های مهم ندارند. کما اینکه اگر در همین نشست‌ها مباحث کاربردی تر به ویژه در نظام اقتصادی و مارکتینگ موسیقی مطرح می‌شد، شاید می‌توانستیم به استخراج دستاوردهای مثبت‌تر و کاربردی‌تری در این حوزه امیدوار باشیم. اما ماجرا آن گونه که می‌بایست پیش نرفت و نشست‌های پژوهشی فقط محدود به برگزاری یک برنامه در هتل محل اقامتی می‌شد که حتی هنرمندان و خبرنگاران نیز به دلیل فقدان محتوای لازم و کاربردی میلی برای شرکت در این برنامه‌ها نداشتند.

به هر حال و با هر شکلی که بود چهاردهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران با میزبانی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان کرمان برگزار شد و علیرغم اینکه حرف و حدیث‌های زیادی برای نحوه میزبانی کرمان در این جشنواره وجود داشت و برخی بر این گمانند که این جشنواره باید در جغرافیای دیگری میزبان هنرمندان و مخاطبان موسیقی باشد، محمود شالویی سرپرست معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در مراسم اختتامیه جشنواره از دائمی شدن دبیرخانه جشنواره در شهر کرمان خبر داد. خبری که خیال اداره ارشاد را برای میزبانی همیشگی ایم رویداد راحت کرد اما آنچه مهم است نقد و تحلیل رویداد مهمی چون جشنواره موسیقی نواحی است که به نظر می‌آید باید روی میزبانی کرمان دقت و تامل بیشتری صورت گیرد، مگر اینکه مدیران ارشاد کرمان و دفتر موسیقی وزارت ارشاد دلیل محکمی برای اثبات آنچه از شایستگی کرمان برای میزبانی سخن می‌گویند داشته باشند.