آوای ایرانیان: در میان موسیقیدانان سنتی ۱۰۰ سال اخیر، غلامحسین درویش معروف به «درویش‌خان» هنرمندی است که پیش‌درآمدها و رنگ‌هایش همچنان‌ زبان‌زد سایر هنرمندان موسیقی است، زیرا این آثار بر پایه‌ی سنت قدیم موسیقی ایران استوار شده و بدون هیچ تحریفی زمینه‌ی پیشرفت موسیقی ایران را فراهم کرده است.

به گزارش آوای ایرانیان، دوم آذرماه سالروز درگذشت «درویش‌خان» است. مردی که موسیقی را میان توده‌های مردم آورد و برای برگزاری کنسرت‌های خیریه تلاش زیادی کرد. این موسیقیدان‌ را نخستین قربانی تصادف رانندگی در ایران نیز می‌دانند.

غلامحسین درویش سال ۱۲۵۱ در تهران متولد و از همان کودکی با مقدمات موسیقی آشنا شد. او پس از یک دوره کوتاه آموزش سه‌تار نزد پدرش به مجلس درس بزرگ‌ترین نوازنده‌ی تار آن زمان «آقا میرزاحسینقلی» راه یافت و بهترین شاگرد او شد.

درویش‌خان به کار تدریس علاقه‌ی زیادی داشت و در جوانی، به عضویت گروه انجمن «اخوت» و مریدان «صفاعلی زهیر‌الدوله» درآمد. در کنسرت‌های انجمن «اخوت» همیشه ریاست گروه را برعهده داشت و با تکنوازی‌های خود دیگران را تحت تأثیر قرار می‌داد. او خیلی زود پس از میرزاحسینقلی و میرزاعبدالله مشهور شد. گفته می‌شود «درویش‌خان» به دلیل داشتن اخلاق پسندیده در میان دوستانش شهرت داشت.

درویش‌خان اولین کسی بود که برای بانوان کلاس موسیقی برگزار کرد و به آن‌ها نواختن ساز را آموخت. عواید کنسرت‌هایش هم معمولا وقف مردم بلادیده می‌شد. از جمله کنسرت‌های خیریه‌ی او، کنسرت‌هایی به نفع قحطی‌زادگان روسیه، ایتام بی‌بضاعت مدارس و اجرایی به نفع بازماندگان حریق بازار تهران بود. با این حال درویش‌خان وضع زندگی خوبی نداشت و حتی به‌خاطر تنگدستی مجبور شد در اواخر عمر، خانه‌ی مسکونی‌اش را بفروشد.

او آخرین بازمانده از نسل قدیم موسیقی سنتی ایران بود که غریزه‌ای قوی و درکی عمیق در موسیقی داشت. او توانست با شناخت ویژگی‌های موسیقی سنتی از یک طرف و توجه به لزوم تحولات زمانه‌اش، به موسیقی ایرانی حیات تازه‌ای دهد. درویش‌خان با کمک دوستانش موسیقی را میان توده‌های مردم برد، کنسرت‌های دسته‌جمعی ترتیب داد و در کلاس‌های خصوصی خود به احوال شاگردان مستمند و با استعداد رسیدگی می‌کرد و حتی به آن‌ها کمک مالی هم می‌کرد.

در آن زمان، ردیف موسیقی ایران و گوشه‌های آن در هنگام اجرا بسیار وسیع بود و این شیوه مورد پسند نوازندگان پرقدرت و شنوندگان موسیقی‌شناس و پرحوصله‌ی آن دوران محسوب می‌شد، اما او بدون تغییر در چارچوب ردیف و به‌هم ریختن آن، نوعی فرم و فشردگی را باب کرد که مطلوب زمان خود شد. درویش‌خان به تقلید سه‌تار که سیم چهارم دارد، یک سیم دیگر نیز به تار اضافه و تحولی در شیوه‌ی نوازندگی آن ایجاد کرد.

از جمله اقدامات او توسعه دادن «پیش‌درآمد» بود و آن را در تمام گوشه‌های آواز پرورانید و آن را قطعه‌ای مستقل ساخت. این فرم در موسیقی ایران رواج بسیار یافت و هنوز هم رایج است. صفحات معدودی از آن دوران به یادگار مانده که از بهترین نمونه‌های موسیقی سنتی و صحیح ایران است. یکی از صفحات معروف درویش‌خان «بیداد همایون» است که در آن به تنهایی تار نواخته است.

در کتاب «مردان موسیقی سنتی و نوین ایران» آمده است: «مهم‌ترین خصوصیت هنری درویش‌خان حفظ اصالت است که مانند هر هنرمند بزرگ دیگری، هنر خویش را به خوبی درک کرده بود و ضمن پرهیز از تعصب کارکورانه، از تحریف به‌شدت پرهیز داشت. درویش‌خان با موسیقی اروپایی نیز آشنا بود و قطعات اروپایی را به سهولت می‌نواخت و حتی چند قطعه‌ی فانتزی و متفرقه نیز در این زمینه ساخت که به نام سرود درویش‌خان معروف هستند.»

درویش‌خان در شب چهارشنبه، دوم آذرماه سال ۱۳۰۵ در سن ۵۴ سالگی براثر تصادف درشکه با اتومبیل از دنیا رفت.