آوای ایرانیان:

تاریخ نویسان متفق القولند که نخستین سازهای آدمی، آلات ضربی بوده است. البته ناشناخته است که معنای هر ضرب چگونه بوده؟ چون نمی دانیم که این وزن ها به طور قطع و یقین چه بوده اند؟ ولی وقتی به بوق های شاخی یعنی نخستین ساز بادی بشر (غیر از حنجره ی آدمی) می نگریم، می بینیم که اولاً: بیش از چند صوت نزدیک به یکدیگر (که آن هم با فشار لب ها حاصل می شده است)، اصوات دیگری از این ساز استخراج نمی شده است.

ثالثاً: این اصوات بنا بر تأکید و کشش، هر یک معنای ویژه ای داشته اند.

ثالثاً: به اعتبار وجود همین اصوات معدود (که از بوق های شاخی استخراج می شده است) می توان فرض کرد که مثلاً:

الف- یک صدای ممتد و کشیده که ما آن را با علامت هجای بلند (‌ ــ ) نشان می دهیم معرف اعلام بروز خطر بوده است.

ب- یک صدای کوتاه و یک صدای کشیده، علامت مرتفع گشتن خطر بوده است.(-v).

ج- یک صدای بلند و یک صدای کوتاه، علامت (تجمع) بوده است. (u-).

د- و چند صدای کوتاه علامت متفرق شدن بوده است.(vvvv).

در هر حال، بشر اولیه با همین صداها که ما آن را زبان موسیقی می نامیم، بخشی از نیازمندی های خود را آشکار می کرده است. و این نوع زبان را می توان زبان یک صدایی یکسان و همانند دانست. و همین زبان است که روز به روز، بر اصوات آن افزوده شده تا جایی که دو صدایی، سه صدایی، چند صدایی از آن درست شده است.

البته اگر معانی مقرر شده ی هر صوت یا صوت های ترکیبی را که بشر اولیه اختیار کرده است، در دسترس داشتیم، دقیق تر می توانستیم راجع به اصوات (موسیقی) با کلام در بین ملل ابراز نظر کنیم.

اما می رسیم به روزگاری که « نای یک استوانه ای» به صورت دو استوانه ای در می آید و موسیقی دو صوتی را استخراج می کند. مانند « دونای» یا «نای مضاعف» و « دو شاخی» که این مرحله، مرحله ای است فراتر از مرحله ی موسیقی یک صوتی.

بعد از این مرحله می رسیم به زمانی که چنگ به جای یک رشته، دو، سه یا چند تار پیدا می کند. و این نشان دست یافتن بشر به صداهای مطبوع دیگر است، که دارای مرحله ی پیش رفته تر از قبل است.

بعد از این روزگار، به عصری می رسیم که سازی مانند «ارغنون» یا موسیقار یا «مشته» ساخته می شود که به جای « یک نای» « چند نای» در آن تعبیه می شود و احتمالاً در آن واحد دو یا سه نای از آنها به صدا در می آید. متأسفانه از زبان موسیقی جز وسایل استخراج این زبان، اسناد معتبر دیگری در دست نداریم که بتوانیم به اعتبار آنها راجع به زبان موسیقی دلیرانه سخن بگوییم، ولی زبان تکلم به سبب ابداع خط و نیاز مردمان، مدارج پیشرفت خود را تا به امروز ثبت کرده است و این زبان که روزی که صوتی بوده به جائی رسیده که هر کلمه، معانی گوناگون به خود گرفته است یعنی وقتی به قالب شعر وارد شده، هر جمله یا هر بیت واجد یک، دو یا چند معنا گشته است.

موسیقی عرب های بدوی، نغمه های ساده و یکنواخت (حدا) بود که میزان این نغمه ها به ضرب آهنگ حرکت پای شتر بستگی داشت.

در میان اعراب، موسیقی در خدمت جادو و مذهب بود. و در مراسم مذهبی و آداب و پرستش برای احضار روح موجودات ما بعد الطبیعه، تسخیر و فرمان راندن بر آن ها از جادو و موسیقی کمک می گرفتند.

اعراب دوره جاهیلت، اوقات بیکاری و فراغت خود را با خواندن سرودهای جمعی می گذراندند و همه در خواندن آن ها سهیم بودند و چون این موسیقی به قشر وطبقه خاصی وابستگی نداشت، از این رو تکامل چشمگیری پیدا نکرد.

البته بیشتر خاورشناسان و پژوهشگران معترفند که موسیقی عرب از موسیقی ایران سرچشمه گرفته است ودر واقع پایه واساس موسیقی عرب از ایران عصر ساسانیان است.

و از طرف اعراب جاهلی به آن حد که در نقطه ی اوج در فصاحت و بلاغت ادبی رسیده بودند که درمحاورات و مکالمات خود با سرودن اشعار از یکدیگر پیشی می گرفتند و هر کس هنر بهتر خود را عرضه می کرد.

در نظر بعضی محققین ماده ی موسیقی و محتوای آن همواره انواع شعرها بودند. و گفته اند: شعر آهنگین از قوم عاد، که در جنوب حجاز سکونت داشتند به نقاط دیگر سرایت کرده است. در عقد الفرید می خوانیم که: « موسیقی آوازی در روستاها و شهرهایی که دارای اماکن تجاری بود، بیش از جاهای دیگر رواج داشت. جرادتان (دو ملخ) دو ملخ خواننده ای بودند از قوم عاد که موسیقی آوازی را در حجاز گسترش دادند». بنا به گفته ی ابن عبدربه در عقد الفرید: « طویس»، « اولین مرد خواننده ای بود که در ایام عثمان شهرت داشت. او دایره ای داشت که اشعار خود را بر اساس نت های آن بسیار زیبا می خواند، چنانچه وقتی در حضور «ابان» پسر عثمان (خلیفه ی دوم) که حاکم مدینه بود، برنامه موسیقی خود را اجرا کرد وی از حال برفت».

نگارنده: دکتر جهاندار مهرافشا، محقق و پژوهشگر

منبع: آوای ایرانیان

تاریخچه موسیقی باکلام در ایران باستان + بخش نخست