مهدی افتخاری  اظهار کرد: حکیم سعدالدین بن شمس‌الدین نزاری قهستانی در سال ۶۴۵ هجری قمری در بیرجند متولد شد و در سال ۷۲۰ هجری قمری وفات یافت. نزاری یکی از برجسته‌ترین شاعران فارسی‌زبان قرن هفتم هجری قمری است و در شعر فارسی چنان است که عبدالرحمان جامی طبع شعری حافظ را نزدیک به طبع نزاری می‌داند.

مدیر فرهنگسرای جهاددانشگاهی خراسان جنوبی بیان کرد:  مورخان و دانشمندان برجسته‌ای از این شاعر یاد می‌کنند، همچنین نویسندگان و صاحب‌نظران بزرگی در آثار خود از نزاری نام برده و یا شرح کوتاهی از آثار او را بازگو کرده‌اند. ریپکا، خاورشناس نامدار چک، حکیم نزاری قهستانی را وارث بلاواسطه خیام ذکر می‌کند و دولتشاه سمرقندی نیز درباره این شخصیت می‌گوید: حکیم نزاری ظریف الطبع و خردمند بود، بیان او باحلاوت و دلچسب است. او مردی حکیم و انسانی جست‌وجوگر بود.

افتخاری افزود: دانشمندان بزرگی همچون هامر آلمانی، دوساسی دانشمند فرانسوی، ژوزف فن اتریشی، اشپونیکر آلمانی و عده‌ای از دانشمندان روسی او را حکیم می‌دانند و حتی بسیار می‌ستایند.

این پژوهشگر همچنین اظهار کرد: بعد از انتشار مقاله‌های تحقیقی برتلس، فرهیختگانی چون استاد عباس اقبال آشتیانی، دکتر پرویز ناتل خانلری، استاد سعید نفیسی و دکتر مهدی محقق، انتشارات و تحقیقاتی درباره آثار نزاری انجام داده‌اند.

او اظهار کرد: نزاری فردی خودساخته و خودآموز بوده اما دایره مطالعاتش را در حد توان بسیار گسترش داده و با آثار شاعران پیش از خود آشنایی پیدا کرده و در شعرهایش برداشت‌هایی از اندیشه پیشنیان چون فردوسی، نظامی، خیام، سوزنی، سنایی، عطار و دیگران داشته است. حتی با آثار فیلسوفانی چون فارابی، ابن سینا و خواجه نصیر آشنایی داشته و با مکاتب صوفیانی مانند رابعه بایزید و حلاج نیز آشنا بوده است.

این پژوهشگر با بیان این‌که این مجموعه در جلد اول دیوان حکیم نزاری آمده است، تصریح کرد: دیوان حکیم نزاری در دو جلد به تعداد صفحات ۱۴۰۹ و ۶۸۵ در سال‌های ۷۱ و ۷۳ به اهتمام دکتر محمود رفیعی چاپ شده است.

افتخاری در خصوص کتاب زندگی و آثار نزاری نیز گفت: مولف این کتاب چنگیز غلام علی بای بوردی بوده که مهناز صدری آن را ترجمه کرده و به همت دکتر محمود رفیعی در سال ۷۰ به چاپ رسیده است.

او با بیان این‌که این کتاب برای نخستین‌بار به زندگی و خلاقیت نزاری می‌پردازد، اظهار کرد: مثنوی روز و شب نزاری در بحر متقارب و بر وزن حدیقه سنایی سروده شده و مناظره‌ای با ۵۵۰ بیت به زبان حال میان روز و شب است که در سال ۶۹۹ هجری قمری سروده شده است.

این پژوهشگر بیان کرد: مثنوی “روز و شب” با ابیاتی در توحید و ستایش باری تعالی و پیامبر اکرم(ص) آغاز می‌شود و سپس شاعر به مدح شمس‌الدین علی‌شاه نیمروز می‌پردازد و آن‌گاه سبب نظم مثنوی را بیان می‌کند.

افتخاری افزود: کتاب دیگری با عنوان “حکیم نزاری قهستانی شاعری که از نو باید شناخت” در سال ۹۶ توسط محمدحسین قنادان به چاپ رسیده است که به موارد فراوانی از زندگی‌نامه و آثار نزاری اشاره می‌کند.

او افزود: “حکیم قهستان” نیز عنوان کتاب دیگری است که توسط دکتر علی رضایی بیرجندی در سال ۹۷ چاپ رسیده که به زندگی و آثار نزاری پرداخته است.

این پژوهشگر در پایان گفت: از مسئولان فرهنگی انتظار داریم مکانی درخور شان این شاعر بزرگ ساخته شود تا بیرجند نزاریه‌ای داشته باشد و همچون شیراز که با نام سعدیه و حافظیه شناخته می‌شود، بیرجند نیز با نام نزاریه در اذهان بماند.