آوای ایرانیان:
به مناسبت سوم تیر ماه؛ سالگرد درگذشت استاد احمد ابراهیمی
مانایی یا میرایی هنرمندان امروز؟!

محمدرضا ممتازواحد
در قرن اخیر آوازخوانان بسیاری بوده اند که با وجود مهارت و چیرگی در هنر آوازخوانی و مقوله خوانندگی، آنچنان که باید نامی از آنان به «جاودانگی» ثبت نشده است. این عدم مانایی دلایل بسیار دارد ولی دو دلیل عمده آن به زعم نگارنده، مربوط به «عملکرد کاری و کارنامه هنری هنرمند» و دیگری در مورد «خصوصیات و ویژگی های اخلاقی» اوست. هنرمندی که اسیر ظواهر فریبنده شده و برای کسب ثروت و شهرت و معروفیت – آن هم به هر قیمتی- تن به اجرای آثار سخیف و کم مایه می سپارد و مرزهای گسترده اخلاق مداری را در حصار بداخلاقی و سراسر بدگویی و کم انصافی محصور می سازد؛ خود اسباب میرایی زودرس خود را فراهم آورده است! اما در این میان هنرمندانی با آثاری فاخر و با سجایای بارز اخلاقی بوده اند و هستند که فقط و فقط هنر و اخلاق برای آنان معنا و مفهوم داشته است.

شادروان استاد احمد ابراهیمی در زمره هنرمندان راستین و درستین عصر اخیر بود که روزگار قدر وجود دردانه اش را آن طور که شایسته و بایسته او بود، ندانست. هنرمندی که به واقع از گنجینه های نایاب و نادر موسیقی آوازی ایران به شمار می رفت و علی رغم مهیا بودن شرایط برای حضور در صحنه های هنری زودگذر و فعالیت در رسانه های فریبنده، جاودانگی خود را در خلوت گزینی و سکوت رقم زد.
نخستین معلم موسیقی ایشان مادر بزرگوارش بود که از نوازندگان و مدرسان مسلط سه تار و تار محسوب می شد. پس از آن به محضر ابوالحسن صبا رسید و به جهت شرکت در آزمون رادیو، کسب فیض از روح الله خالقی هم نصیبش شد؛ سپس به درک محاضر بزرگانی چون بنان، ادیب خوانساری و نورعلی برومند نیز نایل آمد. اما در این میان مادر (بانو احترام ابراهیمی)، صبا و خالقی را باید از تأثیرگذارترین استادان احمد ابراهیمی برشمرد زیرا که از طریق مادر با صبا آشنا شد و صبا بود که موجبات آموزش وی را پس از مدتی در محضر نورعلی برومند فراهم کرد و همچنین خالقی نیز شرایط تحصیل وی را در هنرستان موسیقی تحت نظر بنان و ادیب خوانساری مهیا ساخت. ابراهیمی از هر کدام از استادان صاحبنام مذکور درس ها و نکات بسیاری را آموخت. پایه های ردیف آوازی را نزد صبا و ادیب فراگرفت و در نزد بنان مبانی تلفیق شعر و موسیقی و ادوات تحریر و ادای صحیح آنها را آموخت. چگونگی خواندن با ارکستر را با خالقی پی گرفت و حتی اجرایش مورد تشویق شخصیتی چون علی نقی وزیری قرار گرفت. ولی در این میان، ابراهیمی از شیوه خاص تدریس برومند بیشترین تأثیر را پذیرفت به گونه ای که آموزش کلی آواز و موسیقی (تلفیق شعر و موسیقی، فراگیری تمام تصانیف شیدا، ردیف و قطعات ضربی)، شعرخوانی و کنترل صدا را در نزد برومند تکمیل کرده و به حد اعلی رساند. نکته جالب این که ابراهیمی در حین شاگردی همزمان در محاضر استادان فوق الذکر، ردیف ها را با همان تفاوت هایشان در روایات فرا می گرفت و این خود مسأله ای بس مهم و تأمل برانگیز است.

او خواننده ارکسترهای محمود ذوالفنون، مرتضی محجوبی، صبا (که پس از درگذشت صبا، حسین دهلوی رهبری آن را بر عهده گرفت) و همچنین خواننده دوم ارکستر روح الله خالقی بود. در حین یکی از اجراهایش با ارکستر خالقی، طنین آوازش را با تار علی نقی وزیری و ویلن ابوالحسن صبا در دستگاه سه گاه همراه ساخت به گونه ای که وزیریِ سختگیر و مشکل پسند را به وجد آورد. احمد ابراهیمی به تنبک و ضرب احاطه تام داشت و همین امر او را به یکی از بی بدیل ترین مجریان عرصه «کار عمل» مبدل ساخت. کار عمل قطعه ضربی با کلامی است که به صورت بداهه اجرا می گردد که به غایت هنری دشوار و استادانه است. زیرا که به غیر از استادی اجرا در آواز، شناخت کامل از ضرب های ایقاعی خاص موسیقی ایرانی را نیز ملزم می سازد. یکی از شاخص ترین آثار استاد در زمینه کار عمل، اجرای قطعه ضربی معروف «غمت در نهانخانه دل (نشیند)۲/ به نازی که لیلی به محمل (نشیند)۲» می باشد که ضربی خسروانی در ردیف دستگاه ماهور به شمار می آید. (در این اجرا کلمه «نشیند» در هر مصرع دو بار تکرار می شود)
صدای گرم و پخته استاد احمد ابراهیمی از نهاد سینه ای سوخته برمی آمد که آزرده از جور و جفای روزگار و غنی از سالیان سال تجربه اندوزی بود. اوج پختگی صدای استاد همراه با روحیه آزاده و طبع آزادواره اش حالتی رو به کمال را برای صدا و هنر فاخر ایشان به ارمغان آورد که تا ابد مانایی را برای او رقم خواهد ساخت. هنرمندی که با وجود فقدانش هنوز هم در حال حیات و مانا است ولی افسوس که برخی از هنرمندانِ در حال حیات، سالهاست که به میرایی رسیده اند و خود نمی دانند!