فرزانه غلامی‌تبار: موسیقی مذهبی یکی از انواع موسیقی مناسبتی در کشور است که از دیرباز در کشور رواج داشته ‌است. به عنوان مثال رسم نقاره‌زنی برای رؤیت هلال ماه در ایران به پیش از اسلام بازمی‌گردد. ایرانی‌ها ابتدای هر ماه نقاره می‌زدند تا رسیدن ماه تازه را خبر دهند. در شاهنامه فردوسی ۱۸ بار به نقاره‌زنی اشاره شده ‌است. پس از اسلام این رسم به گونه‌ای دیگر ادامه یافت. چاووش‌خوان‌ها هم آمدن ماه رمضان را نوید می‌دادند؛ به این معنی که ۲ یا ۳ روز قبل از فرا رسیدن ماه رمضان به خیابان‌ها می‌رفتند و آمدن ماه رمضان را نوید می‌دادند تا مسلمانان خود را برای چنین ماهی آماده کنند و غیرمسلمان‌ها تظاهر به روزه‌خواری نکنند. همین چاووش‌خوان‌ها ۳ روز آخر ماه رمضان، «الوداع‌خوانی» می‌کردند و به استقبال ماه شوال می‌رفتند. تا ۵۰ سال پیش در گوشه و کنار ایران موسیقی ویژه ماه رمضان داشتیم. موسیقی آیینی همواره در ایران فعال و پابرجا بود تا اینکه همزمان با روزگار پهلوی اول، نقاره‌زنی ممنوع و روضه‌خوانی تعطیل شد؛ اینگونه بود که خانه‌ها یک اتاق خود را به روضه‌خوانی اختصاص دادند و منبری ساختند که نشان‌دهنده پایداری‌شان در دین و هنر دینی بود. درباره وضعیت کنونی باید گفت تا چندین سال پیش هنوز در بعضی شهرهای ایران نقاره می‌نواختند و همسایه‌ها با ذکر صلوات همسایه‌شان را هنگام اذان صبح از خواب بیدار می‌کردند با این وجود، امروز تنها چند ذکرخوان در مناطق مختلف ایران باقی مانده‌اند که یادی از آنها نمی‌کنند، البته «دم‌دم سحری» مراسمی است که همچنان به وقت در استان بوشهر اجرا می‌شود، همچنین هنوز هم در آستان قدس رضوی، شهداد کرمان (امامزاده زید)، کاشان، نوش‌آباد، نایین و طبس مراسم نقاره‌زنی در ماه رمضان انجام می‌شود یا در میبد طبل افطار و سحری می‌نوازند. همچنین صلوات‌خوانی، ذکرخوانی، بسم‌الله‌خوانی و منقبت‌خوانی نمونه‌هایی از این موسیقی بوده‌اند که در قرن اخیر فراموش شده‌اند؛ از این میان بیش از ۹۰ نوع صلوات‌خوانی گروهی در نقاط مختلف ایران وجود داشته که متأسفانه در حال حاضر تنها ۲ نوع آن شناخته شده ‌است. موسیقی مناسبتی مذهبی در میان اقوام مختلف ایران از گوناگونی و ویژگی‌های مهمی برخوردار بوده ‌است؛ خراسانی‌ها، کرمانی‌ها، بوشهری‌ها، کردها و آذربایجانی‌ها موسیقی خاص خود را دارند. برای مثال، هنوز در بخش‌هایی از خراسان و شهداد کرمان، نقاره‌زنی اجرا می‌شود و در بوشهر، آیینی در سحرگاه وجود دارد به نام «دم‌دم سحری» که همان‌طور که اشاره شد هنوز هم زنده و جاری است. ترکمن‌ها نیز موسیقی ویژه خود را دارند. به گفته «طواق سعادتی» از بخشی‌های ترکمن، یکی از مشهورترین قطعاتی که همواره در ماه رمضان در میان ترکمن‌ها شنیده و اجرا می‌شود، قطعه «محمد رسول‌الله» است که شعر آن را مختوم‌قلی فراغی سروده ‌است؛ علاوه بر این، ۲ قطعه دیگر با عنوان «قرآن» و «گناه بندگان را ببخش» از دیگر نغمه‌هایی هستند که در میان ترکمن‌ها رواج دارند، اگر چه به نظر می‌رسد این قطعات نیز چون دیگر آواهای بخشی‌های ترکمن به مرور زمان به فراموشی سپرده می‌شود. در مجموع باید گفت بر خلاف تصور خیلی‌ها، موسیقی مذهبی در ایران پر از شادی بود، چرا که می‌کوشید انسان را به معنویت نزدیک کند. تنها اشعار حزن‌انگیزی که در این ماه خوانده می‌شد، به ایام شهادت حضرت علی(ع) بازمی‌گشت. «منقبت‌خوانی» ویژه شب‌های قدر بود و در رثای حضرت علی(ع) خوانده می‌شد. در نیمه رمضان هم مولودی‌خوانی و مناجات حسنی وجود داشت. حتی «صلوات‌خوانی» تنها به ماه رمضان اختصاص نداشت اما در این ماه زیباتر اجرا می‌شد. به هر حال آنچه مشخص است، بخش عمده‌ای از این رسم و رسوم‌ ماندگار موسیقی مذهبی سالیانی است به دست فراموشی سپرده شده است.